Kapperseczeem is handeczeem dat veel voorkomt bij kappers door het werk met water en chemische producten. Het uit zich meestal als een rode, droge, jeukende huid op de handen (soms met blaasjes of kloven) die ontstaat of verergert tijdens het kapperswerk. Onderzoek laat zien dat kappers een sterk verhoogd risico hebben op handeczeem. Naar schatting krijgt 30–40% van de kappers in de loop van de carrière hiermee te maken. Ter vergelijking: in de algemene bevolking is dit rond 14%. De voornaamste oorzaak is de intensieve blootstelling aan water, shampoos en chemische stoffen tijdens het kappersvak. In dit artikel bespreken we wat kapperseczeem precies is, hoe het ontstaat, welke stoffen het vaak veroorzaken, wat er in de huid gebeurt bij allergie en irritatie, hoe de diagnose wordt gesteld, en vooral: hoe je het kunt behandelen én voorkomen.

Wat is kapperseczeem en hoe ontstaat het?

Kapperseczeem is een vorm van contacteczeem die direct verband houdt met het kappersberoep. Simpel gezegd reageert de huid van de handen en soms onderarmen op stoffen waarmee een kapper veel in aanraking komt. Dit kan op twee manieren gebeuren:

Allergisch contacteczeem: Dit ontstaat door een contactallergie. Hierbij heeft het immuunsysteem een bepaalde stof als “gevaarlijk” bestempeld. Na herhaald contact met die stof (het allergeen) kan een allergische huidreactie optreden: roodheid, jeuk, bultjes en blaasjes die vaak enkele dagen na blootstelling opkomen. Een bekend voorbeeld is allergie voor haarverfchemicaliën zoals PPD. Als een kapper na verloop van tijd allergisch wordt, kan zelfs kort contact daarmee een flinke eczeemreactie uitlokken.

Irritatief contacteczeem (ortho-ergisch eczeem): Dit ontstaat door huidirritatie en beschadiging van de huidbarrière, zónder dat het immuunsysteem specifiek in actie hoeft te komen. Bij kappers gebeurt dit bijvoorbeeld door veelvuldig contact met water, shampoo, zeep, bleekmiddel of andere agressieve stoffen. Die herhaalde blootstelling tast de beschermende vetlaag van de huid aan, waardoor de huid uitdroogt, schilfert en er zelfs kloven kunnen ontstaan. Irritatief eczeem kan iedereen treffen die maar vaak genoeg aan deze irriterende omstandigheden wordt blootgesteld. Het is dus geen allergie maar een direct effect van de stof op de huid.

In de praktijk spelen beide vormen vaak samen een rol. Veel kappers beginnen met wat droge handen door het natte werk (vaak haren wassen, handen in water) en het contact met milde irritantia. Een aangetaste huidbarrière maakt het vervolgens makkelijker om ook allergisch te worden voor bepaalde stoffen, omdat allergenen dieper de huid kunnen binnendringen. Het omgekeerde geldt ook: als je eenmaal allergisch bent voor een stof, kan elke blootstelling daaraan de huid weer flink beschadigen en zo ook irritatie verergeren. Kapperseczeem is dus vaak een mix van allergisch en irritatief eczeem.

Wat gebeurt er in de huid bij contactallergie en bij irritatief contacteczeem?

De twee hoofdoorzaken van kapperseczeem, allergische en irriterende reacties, verlopen verschillend in het lichaam. We leggen beide mechanismen uit:

Allergisch contacteczeem (contactallergie): hierbij is het afweersysteem van het lichaam betrokken. De eerste keer dat de huid in contact komt met een allergene stof (zoals PPD, parfum, enz.) gebeurt er meestal nog niets zichtbaar. Maar intussen herkent het immuunsysteem die stof als “vreemd” en kan het gevoelig worden (dit heet sensibilisatie). Bij herhaald contact herinnert het immuunsysteem zich de indringer: bepaalde witte bloedcellen (T-cellen) springen in actie en starten een ontstekingsreactie om de stof aan te vallen. Dit is een vertraagde allergische reactie (type IV overgevoeligheid). De symptomen verschijnen vaak pas 24–48 uur (soms tot 72 uur) na blootstelling. Vervolgens ziet men op de contactplek roodheid, zwelling, hevige jeuk, bultjes en eventueel blaasjes of vochtige plekken. Kenmerkend is dat de reactie bij elke nieuwe blootstelling sneller en heftiger kan optreden, omdat het lichaam “getraind” is tegen die stof. Allergisch contacteczeem blijft doorgaans beperkt tot de huidregio’s die contact hadden met het allergeen (bij kappers meestal de handen/armen), maar het kan zich ook uitbreiden buiten het contactgebied door een zogenaamde “strooireactie”. Belangrijk om te weten: zodra je allergisch bent voor een stof, blijft die allergie meestal levenslang. De enige oplossing is contact met die stof blijvend te vermijden om nieuwe reacties te voorkomen.

Irritatief contacteczeem (huidirritatie): hierbij speelt het immuunsysteem geen specifieke rol; iedereen kan het krijgen als de blootstelling maar intens of vaak genoeg is. Een irriterende stof veroorzaakt directe schade aan de buitenste laag van de huid (de hoornlaag). Denk aan veelvuldig contact met water en zeep dat de natuurlijke vetten uit de huid wegwast, of aan chemicaliën die eiwitten in de huid aantasten. De huidbarrière raakt hierdoor verzwakt of kapot. Gevolg: de huid verliest vocht (wordt droog en schilferig) en er kunnen kleine scheurtjes ontstaan. Door die schade komen er allerlei ontstekingsstofjes vrij in de huid, waardoor je roodheid, branderigheid en jeuk krijgt. Dit is een ontstekingsreactie als onderdeel van de aangeboren afweer van de huid. In tegenstelling tot allergie treedt irritatie vaak sneller op: bij een heftige irritans (bv. een bijtend schoonmaakmiddel) soms al binnen minuten of uren, en bij cumulatieve irritatie (bv. tien keer per dag haren wassen) geleidelijk over dagen of weken. Irritatief eczeem blijft beperkt tot de plekken van contact en verspreidt zich niet naar andere lichaamsdelen. Als de huid weer voldoende herstelt en verdere blootstelling stopt, kan irritatief eczeem volledig verdwijnen. Er is geen sprake van een permanent “geheugen” zoals bij allergie , maar wél is het zo dat een al beschadigde huid sneller opnieuw geïrriteerd raakt door lage doses prikkels die een gezonde huid misschien nog wel zou verdragen. Daarom is een goede huidverzorging en herstel zo belangrijk (zie verderop).

Samengevat: bij allergisch contacteczeem is er sprake van een immuunreactie die een ontsteking veroorzaakt bij contact met een allergeen, terwijl bij irritatief contacteczeem de huidbarrière beschadigd raakt door een stof, wat tot een ontsteking leidt zónder allergische immuunrespons. In de praktijk kunnen deze twee overlappen, maar het onderscheid is belangrijk voor de aanpak en preventie.

Veelvoorkomende allergenen en irriterende stoffen in de kappersbranche

In een kapsalon komt de huid in aanraking met allerlei chemische substanties. Enkele groepen springen eruit als veroorzakers van eczeem (allergisch of irritatief):

P-fenyleendiamine (PPD): Dit is een haarkleurstof die vooral in donkere, permanente haarverf zit. PPD is een zeer beruchte contactallergene stof. Het was zelfs “Contact Allergen of the Year” in 2006. Veel kappers en klanten ontwikkelen allergisch contacteczeem door PPD. Onder kappers komt PPD-allergie uitzonderlijk vaak voor. Uit patchtestonderzoek blijkt dat kappers tot wel vijf keer vaker gesensibiliseerd zijn voor PPD dan andere mensen. Een kapper die allergisch wordt voor PPD krijgt bij huidcontact bijvoorbeeld jeukende rode uitslag of blaasjes, meestal rond de vingers, handen of zelfs het gezicht als spatten daar terechtkomen.
Parfums (geurstoffen): Haarproducten zoals shampoos, conditioners, haarsprays en stylingsproducten bevatten vaak parfum. Geurstoffen zijn een van de meest voorkomende allergenen in cosmetica in het algemeen, dus ook in de kappersbranche. Veel mensen (en kappers) ontwikkelen parfumallergie, doorgaans getest als “fragrance mix” of specifieke geurcomponenten. Bij kappers met handeczeem wordt in onderzoeken regelmatig allergie voor parfumallergenen gevonden (bijvoorbeeld ~20% had een positieve test op fragrance mix in één studie). Parfumallergie uit zich als een jeukende roodheid of eczeemplekken op de huid die in contact komt met geparfumeerde producten, bij kappers meestal de handen, polsen en soms de hals (als shampoo langs de armen loopt of spray op de huid komt).
Conserveermiddelen: Conserveringsmiddelen verlengen de houdbaarheid van producten door groei van bacteriën en schimmels te voorkomen. In haarcosmetica komen onder andere parabenen, formaldehyde-afgevers (zoals Quaternium-15, imidazolidinylureum) en isothiazolinonen (zoals methylisothiazolinon (MI) en methylchloroisothiazolinon (MCI)) voor. Deze stoffen kunnen allergisch contacteczeem veroorzaken bij gevoelige personen. In veel landen zijn bepaalde conserveermiddelen (zoals MCI/MI) in leave-on cosmetica al beperkt, maar in shampoos en haarproducten kunnen ze nog aanwezig zijn. Conserveermiddelallergie presenteert zich vaak als handeczeem.
Ammoniak: Ammoniak (vaak vermeld als ammoniumhydroxide in haarproducten) wordt aan haarverf toegevoegd om de haarschubben te openen en de kleuring te bevorderen. Het is geen veelvoorkomend allergeen, maar wel een sterk irriterende stof. De doordringende ammoniakdampen kunnen de ogen, neus en keel prikkelen en bij huidcontact kan de hoge pH de huid uitdrogen of zelfs een branderig gevoel geven. Langdurig of herhaald contact met ammoniakoplossingen kan zo bijdragen aan irritatief eczeem op de handen.
Waterstofperoxide: Dit is het ontwikkel- en bleekmiddel dat gebruikt wordt in combinatie met haarverf en blondeerpoeder. Geconcentreerde waterstofperoxide (H₂O₂) kan de huid bleken en irriteren. Bij contact merkt men vaak een witte verkleuring en een branderige of prikkende sensatie op de huid. Hoewel waterstofperoxide zelf geen allergie veroorzaakt, kan het de huidbarrière beschadigen en zo indirect eczeem in de hand werken. Het draagt bij aan uitdroging en irritatie van de huid bij frequent contact.
Ammoniumpersulfaat: Ammonium-, kalium- en natriumpersulfaat zijn persulfaten die gebruikt worden in blondeerpoeders (ontkleuringspoeder) om haar te bleken. Persulfaten staan bekend als sterke allergenen voor de huid én kunnen bovendien vluchtig zijn, waardoor kappers ze ook inademen. Allereerst kunnen ze allergisch contacteczeem veroorzaken op de hand (bijvoorbeeld jeukende uitslag of blaren op de vingers na het aanmaken van blondeermiddel) . Daarnaast kunnen persulfaatdampen een directe allergische reactie in de luchtwegen uitlokken: niezen, benauwdheid of astma-aanvallen. Uit cijfers blijkt dat een aanzienlijk deel van de kappers gevoelig is voor persulfaten. In onderzoeken is tot ~14% allergisch bevonden voor ammoniumpersulfaat.
Glycerylthioglycolaat: Dit is een chemische stof die gebruikt wordt in permanentvloeistoffen (om het haar te krullen of te ontkrullen). Glycerylthioglycolaat en verwante thioglycolaten kunnen eveneens contactallergie veroorzaken. Kappers die permanentvloeistof zonder handschoenen verwerken, kunnen bijvoorbeeld eczeem krijgen aan de vingers, handen of
polsen. Net als PPD en persulfaten is glycerylthioglycolaat een veelvoorkomend allergeen bij kappers. Een verhoogde gevoeligheid bij kappers is aangetoond .

Naast bovengenoemde stoffen kunnen ook andere beroepsmaterialen eczeem veroorzaken. Zo hebben sommige kappers last van latexallergie (vooral als men gepoederde latex handschoenen gebruikte – tegenwoordig vaak vervangen door nitril) of zelfs nikkelallergie door contact met metalen kappersscharen, tondeuses of sieraden . Toch zijn de chemische ingrediënten in haarproducten veruit de belangrijkste bronnen van kapperseczeem.

Diagnose: hoe wordt kapperseczeem vastgesteld?

Als een kapper symptomen van eczeem ontwikkelt, is het belangrijk om vast te stellen waardoor dit komt. Is het allergisch of irriterend (of beide) en welke stoffen zijn de boosdoener? De diagnose van kapperseczeem begint meestal met een grondige anamnese en huidonderzoek door een dermatoloog of allergoloog. De arts zal vragen stellen als: Wanneer treden de klachten op? Hoe snel na contact met een bepaalde stof? Worden ze erger na bepaalde werkzaamheden (bijv. verven, permanenten, haren wassen)? Draag je handschoenen, en bij welke taken niet? Heb je thuis ook eczeem? Nemen de klachten af in de vakantie?
De gouden standaard om contactallergieën op te sporen is de patchtest (ook wel plakproef of plaktest genoemd). Dit is een allergietest waarbij kleine hoeveelheden van verdachte allergenen op de rug worden aangebracht onder pleisters. Bij Allergie Centra Nederland wordt met een uitgebreide reeks stoffen getest, inclusief de standaardreeks, parfumreeks én een of twee speciale kappersreeksen van veelvoorkomende kappersallergenen (zoals PPD, ammoniumpersulfaat, glycerylthioglycolaat, parfumcomponenten, conserveermiddelen, etc.). De pleisters blijven 48 uur zitten en worden daarna verwijderd. Roodheid, oedeem, bultjes of blaasjes op de plek van een bepaalde stof betekent dat er een allergie voor die stof is. Zo’n testresultaat is zeer waardevol, omdat gerichte allergenen vervolgens vermeden kunnen worden. Voor irritatief eczeem bestaat geen vergelijkbare test. Dat wordt vastgesteld op basis van het patroon en het uitsluiten van allergie. Als de patchtesten allemaal negatief zijn, duidt dit erop dat de eczeemklachten waarschijnlijk irritatief van aard zijn. Soms wordt aanvullend een priktest of RAST-12bloedtest gedaan als men een type I allergie vermoedt (bijvoorbeeld bij astmatische klachten door persulfaat), maar voor kapperseczeem (type IV allergisch contacteczeem) is dit niet relevant.

Behandelopties voor kapperseczeem

De behandeling van kapperseczeem richt zich op twee pijlers: het verwijderen/vermijden van de uitlokkende oorzaak en het herstel van de huid en onderdrukken van de ontsteking . In de praktijk komt dit neer op een combinatie van maatregelen en medicatie:

Allergeen vermijden: Dit is cruciaal bij allergisch contacteczeem. Als uit patchtesten blijkt dat je bijvoorbeeld allergisch bent voor PPD of MI (methylisothiazolinon), dan moet contact hiermee strikt vermeden worden om genezing kans te geven. Dat kan betekenen dat je bepaalde producten niet meer gebruikt of vervangt door alternatieven. In sommige gevallen is het nodig dat een kapper bepaalde behandelingen (zoals haarverven met PPD-bevattende verf) niet meer zelf uitvoert of alleen nog doet met maximale beschermingsmiddelen. Vermijden geldt ook thuis: ben je allergisch voor parfum, kies dan ook thuis voor parfumvrije zepen en crèmes, etc. Bij irritatief eczeem is vermijden lastiger. Je kunt moeilijk water en zeep helemaal bannen, maar het gaat dan om reduceren van blootstelling en beschermen (zie preventietips verderop).
Beschermende maatregelen tijdens het werk: Om verdere schade aan de huid te voorkomen, is het van groot belang om de handen te beschermen. Draag handschoenen bij alle natte werkzaamheden en bij contact met chemische producten (meer hierover bij preventie). Ook tijdens de genezing is het verstandig bijvoorbeeld katoenen handschoen-voering te gebruiken onder vinyl/nitril handschoenen, zodat zalf beter blijft zitten en zweet wordt geabsorbeerd. Zorg daarnaast voor goede ventilatie bij het werken met vluchtige chemicaliën (zoals haarverf en blondeer), zodat de concentratie irriterende dampen laag blijft. Deze beschermingsstap overlapt met preventie, maar maakt essentieel deel uit van de behandeling: zonder beschermingn blijft het eczeem opflakkeren.
Vette zalven en emolliëntia: Huidverzorging is het fundament van eczeembehandeling. Dagelijks meerdere keren insmeren met een ongeparfumeerde, vette crème of zalf helpt de beschadigde huidbarrière te herstellen. Vooral na elke handwasbeurt en aan het einde van de werkdag is insmeren belangrijk. Goede emollientia (bijv. met vaseline, glycerine, paraffine, lanette of ureum) vullen de huidvetten en -vocht aan, verminderen schilfering en kloven, en maken de huid weer soepel. Dit helpt jeuk te verminderen en maakt de huid minder kwetsbaar voor nieuwe prikkels.
Ontstekingsremmende medicatie op de huid: Om een opvlammend eczeem tot rust te brengen, schrijft de arts vaak topische corticosteroïden of voor. Dit zijn krachtige ontstekingsremmers die rechtstreeks op de rode/eczemateuze plekken gesmeerd worden. Ze onderdrukken de overdreven immuunreactie bij allergisch eczeem en remmen de algemene ontsteking, waardoor roodheid en jeuk snel afnemen. Bij milder eczeem of onderhoud wordt soms een zwakker corticoïd of een calcineurineremmer crème (bijv. tacrolimus/pimecrolimus) ingezet. Deze laatste heeft geen hormonen en kan langduriger gebruikt worden bij chronisch gevoelige huid. Het belangrijkste is dat met medicinale zalf de actieve ontsteking onder controle komt , zodat de huid kan genezen.
Behandeling van infecties of klachten: Hardnekkig eczeem kan secundair geïnfecteerd raken (bijvoorbeeld door krabben kunnen bacteriën binnendringen in de kapotte huid). In dat geval zal de arts een antibacteriële zalf of een korte antibioticakuur geven om de infectie te klaren. Als het eczeem extreem hevig is (bijvoorbeeld acute uitslag over de hele handen en armen, met zwelling), wordt soms heel kort een prednisonkuur gegeven om het afweersysteem tot rust te brengen. Dit is zelden nodig bij kapperseczeem, maar in zeer acute situaties (bijvoorbeeld een flinke allergische reactie) kan het overwogen worden. Jeukstillers zoals antihistaminica hebben bij contacteczeem meestal beperkt effect (omdat het geen histamine-gemedieerde reactie is), maar sederende antihistaminica ’s avonds kunnen helpen beter te slapen als de jeuk ’s nachts erg is. Al deze aanvullende behandelingen zijn ondersteunend; de kern blijft vermijden, beschermen, zalven en corticosteroïden gebruiken om de huid weer gezond te krijgen. Met bovenstaande aanpak kan handeczeem bij kappers meestal goed onder controle worden gebracht.

Preventieve maatregelen op de werkvloer

Voorkomen is beter dan genezen. Omdat kappers nu eenmaal moeilijk helemaal kunnen stoppen met blootstelling (water en producten horen bij het vak), ligt de focus op bescherming en verstandige werkgewoontes om de kans op eczeem te minimaliseren. Enkele praktische preventietips:

Draag beschermende handschoenen bij nat werk en chemisch werk: Dit is regel nummer één. Gebruik wegwerphandschoenen (bij voorkeur nitril of vinyl, vanwege mogelijk latexallergie) bij elke handeling waarbij je handen nat worden of in contact komen met chemische producten. Dat betekent: handschoenen aan tijdens haren wassen, verven, permanenten, blonderen, schoonmaken van verfgerei, etc. Let op dat je de handschoenen op de juiste manier gebruikt: kies de juiste maat, trek ze over de pols van je mouw om inlopende vloeistof te voorkomen en vervang ze bij scheurtjes of na langdurig gebruik. Het is beter regelmatig nieuwe handschoenen te pakken dan met vochtige of beschadigde handschoenen door te werken. Sommige kappers dragen dunne katoenen onderhandschoenen onder de nitrilhandschoen om zweet op te vangen en de huid minder te laten verweken.
Beperk langdurig contact met water (“nat werk”): Probeer het aantal uren dat je handen nat zijn te verminderen. Wissel bijvoorbeeld af met collega’s bij wasbeurten, of gebruik hulpmiddelen (zoals een wasborstel voor de hoofdhuid in plaats van langdurig met de vingers masseren). Was en desinfecteer je handen uiteraard wanneer nodig, maar overdrijf het reinigen niet: gebruik liever lauwwarm dan heet water, en kies een milde, ongeparfumeerde zeep. Dep de handen droog in plaats van te schuren met een handdoek. Hoe minder je huidbarrière wordt belast, hoe beter.
Zorg voor goede ventilatie in de salon: Een goed geventileerde werkruimte vermindert de concentratie van chemische dampen en stofdeeltjes in de lucht. Als je bijvoorbeeld blondeerpoeder aanmaakt, doe dat bij een afzuiging of onder een afzuigkap, of zet een raam open. Ventilatie helpt niet alleen je luchtwegen te beschermen (tegen bijvoorbeeld ammoniak- en persulfaatdampen), maar ook je huid. Nevels en dampen kunnen neerslaan op de huid en irritatie geven.
Werk hygiënisch en contactvrij waar mogelijk: Vermijd onnodig huidcontact met producten. Gebruik spatels, pompjes of knijpflessen om crèmes en verf aan te brengen in plaats van met blote handen. Draag bij voorkeur een langmouwige (katoenen) kleding of armstukken om de onderarmen te beschermen tegen spatten. Maak gemorste producten meteen schoon (met handschoenen aan), zodat je er niet later onbewust in grijpt. Door bewuste werkgewoontes kun je de duur en frequentie van contact met potentiele irritanten/allergenen verminderen.
Houd de huid in topconditie: Een gezonde huidbarrière is je beste wapen tegen eczeem. Smeer je handen daarom preventief meerdere keren per dag in met een hydraterende, vette handcrème (bij voorkeur zonder parfum of allergenen). Doe dit vooral na elke wasbeurt en voor je naar bed gaat. ’s Nachts kun je eventueel een dikke laag vette zalf aanbrengen en katoenen handschoenen dragen, zodat de huid intensief kan herstellen. Goed gehydrateerde handen zijn minder vatbaar voor irritatie en allergenen dringen moeilijker door. Vergelijk het met een bakstenen muurtje: als de cement (huidvet) ertussen weg is, stort het makkelijker in. Insmeren vult de cement aan.
Voorlichting en bewuste omgang met stoffen: Laat je informeren (bijvoorbeeld via Arbodiensten of allergiecentra) over welke ingrediënten risicovol zijn. Ken de producten waarmee je werkt: lees de ingrediëntenlijsten van haarverf en permanentvloeistof, zodat je weet of er bijvoorbeeld PPD, persulfaten of MI in zitten. Als er minder allergene alternatieven bestaan (sommige merken hebben bijv. haarkleur met PPD-vrije formules of lage-ammoniak opties), probeer die uit. Veel kappers hebben baat bij cursussen over huidveilig werken, zodat iedereen zich bewust is van de risico’s en de juiste werkinstructies volgt.