Hooikoorts

Hooikoorts, wat is het precies?

Hooikoorts, ook wel allergische rhinitis genoemd, is een allergische reactie die ontstaat wanneer het immuunsysteem overgevoelig reageert op allergenen in de lucht, zoals pollen van bomen, gras of onkruid. Deze allergenen worden ingeademd en veroorzaken een ontstekingsreactie in de neus en soms ook in de ogen, keel en longen. Typische symptomen van hooikoorts zijn een loopneus, verstopte neus, niezen, jeukende ogen, tranende ogen en een jeukend gehemelte. Bij sommige mensen kan hooikoorts ook leiden tot vermoeidheid en een algemeen gevoel van malaise, vooral in het hoogseizoen van de pollen.
Het is belangrijk om hooikoorts te onderscheiden van een gewone verkoudheid. Bij hooikoorts speelt het immuunsysteem een specifieke rol door een allergische reactie op pollen te geven, terwijl een verkoudheid wordt veroorzaakt door een virus. Het herkennen van de allergenen die jouw hooikoorts veroorzaken, is cruciaal voor het vinden van de juiste behandeling en het voorkomen van klachten.

Wat vindt u hier over hooikoorts?

Op deze pagina vindt u onder andere;

• Symptomen die horen bij hooikoorts
• Hoe ontstaat hooikoorts?
• Hoe verloopt de testprocedure?
• Welke behandelingsmogelijkheden zijn er?
• Soorten contactallergieën
• Veelgestelde vragen
• Hoe kunt u een afspraak maken?

Symptomen van hooikoorts

Hooikoorts, een type 1-allergie, ontstaat door een directe reactie van het immuunsysteem op allergenen zoals pollen van bomen, grassen of onkruid. Deze allergenen worden ingeademd en veroorzaken een overmatige productie van histamine, wat leidt tot klachten die zich snel na blootstelling ontwikkelen. In tegenstelling tot een contactallergie, waar sprake is van een vertraagde reactie, treden de symptomen van hooikoorts binnen enkele minuten tot uren op.

De symptomen van hooikoorts beperken zich voornamelijk tot de slijmvliezen van de neus, ogen en soms de keel. Veelvoorkomende klachten zijn:

• Loopneus
• Verstopte neus
• Niezen
• Jeuk aan de neus
• Tranende, rode en jeukende ogen
• Een kriebelende keel of gehemelte
• Vermoeidheid
• Astmatische klachten

Loopneus

Een loopneus is een veelvoorkomend symptoom van hooikoorts en ontstaat door een allergische reactie op pollen. Bij hooikoorts, een type 1-allergie, reageert het immuunsysteem direct op allergenen in de lucht door het vrijmaken van histamine. Dit zorgt ervoor dat de slijmvliezen in de neus geïrriteerd raken en overmatig vocht produceren in een poging de allergenen weg te spoelen. Dit resulteert in een waterige, voortdurend lopende neus. In tegenstelling tot een verkoudheid blijft het neusslijm bij hooikoorts helder en waterig, zonder dat het dikker wordt. De loopneus gaat vaak gepaard met andere klachten zoals niezen en jeuk in de neus. De klachten treden vooral op tijdens het pollenseizoen en nemen af binnenshuis of na een regenbui, wanneer de hoeveelheid pollen in de lucht vermindert.

Verstopte neus

Een verstopte neus is een veelvoorkomend en vervelend symptoom van hooikoorts. Het ontstaat door een allergische reactie van het immuunsysteem op pollen, waarbij histamine en andere ontstekingsstoffen vrijkomen. Deze stoffen veroorzaken zwelling van de slijmvliezen in de neus, waardoor de luchtwegen gedeeltelijk of volledig geblokkeerd raken. Dit kan het ademhalen door de neus bemoeilijken en leidt vaak tot een benauwd gevoel in het hoofd. In tegenstelling tot een verkoudheid, waarbij een verstopte neus meestal wordt veroorzaakt door een infectie, treedt deze klacht bij hooikoorts op tijdens het pollenseizoen en verdwijnt ze buiten dit seizoen. De verstopte neus bij hooikoorts gaat vaak gepaard met niezen, jeuk en een loopneus, en kan verergeren bij blootstelling aan hoge concentraties pollen in de lucht.

Jeuk aan de neus

Jeuk aan de neus is een veelvoorkomende en vaak hinderlijke klacht bij hooikoorts. Het wordt veroorzaakt door een allergische reactie op pollen, waarbij het immuunsysteem histamine vrijmaakt als reactie op de allergenen. Histamine prikkelt de zenuwuiteinden in de neusslijmvliezen, wat leidt tot een intens gevoel van jeuk. De jeuk gaat vaak gepaard met andere symptomen, zoals niezen, een loopneus en een verstopte neus. Mensen met hooikoorts wrijven vaak over hun neus om de jeuk te verminderen, wat bekend staat als de allergische groet. Dit kan echter de irritatie verergeren en de slijmvliezen verder prikkelen, wat de klachten doet toenemen.

Tranende, rode en jeukende ogen

Tranende, rode en jeukende ogen zijn veelvoorkomende en vervelende klachten bij hooikoorts. Deze symptomen ontstaan door een allergische reactie op pollen, waarbij het immuunsysteem overmatig reageert en ontstekingsstoffen zoals histamine vrijmaakt. Dit veroorzaakt irritatie van het slijmvlies in en rondom de ogen, ook wel allergische conjunctivitis genoemd. De ogen worden vaak rood en beginnen te tranen als een natuurlijke reflex om de allergenen weg te spoelen. De jeuk kan bijzonder hinderlijk zijn, waardoor veel mensen in hun ogen wrijven. Dit verergert echter vaak de klachten en kan zelfs het slijmvlies beschadigen, waardoor de ogen gevoeliger worden voor verdere irritatie.

Een kriebelende keel of gehemelte

Een kriebelende keel of gehemelte is een vaak voorkomende en vervelende klacht bij hooikoorts. Deze symptomen ontstaan door een allergische reactie van het immuunsysteem op pollen. Wanneer pollen worden ingeademd, komen ze in contact met de slijmvliezen in de mond, keel en het gehemelte. Hier lokken ze een reactie uit waarbij ontstekingsstoffen zoals histamine vrijkomen, wat leidt tot een prikkelend, jeukend gevoel. Dit gevoel wordt vaak omschreven als een constante irritatie of de behoefte om te krabben aan de keel of het gehemelte. Veel mensen proberen de jeuk te verlichten door te schrapen of met de tong over het gehemelte te bewegen, wat echter weinig effect heeft en de irritatie soms kan verergeren. De kriebel in de keel kan ook hoesten uitlokken, wat de klachten verder versterkt.

Vermoeidheid

Vermoeidheid is een veelvoorkomend en vaak onderschat symptoom van hooikoorts. Het ontstaat niet direct door de allergische reactie zelf, maar is een gevolg van de fysieke belasting van het lichaam en de verstoring van de nachtrust. Bij hooikoorts reageert het immuunsysteem overactief op pollen, wat leidt tot een voortdurende ontstekingsreactie. Dit proces kost energie en kan resulteren in een gevoel van algemene uitputting. Daarnaast kunnen andere hooikoortsklachten, zoals een verstopte neus, niezen en jeukende ogen, de slaapkwaliteit negatief beïnvloeden. Mensen met hooikoorts hebben vaak moeite om goed door te slapen door een verstopte neus of irritatie in de keel. Een gebroken nachtrust leidt tot een verminderd herstel, wat overdag vermoeidheid en concentratieproblemen kan veroorzaken.

Astmatische klachten

Hooikoorts kan bij sommige mensen leiden tot astmatische klachten, vooral als de allergische reactie zich uitbreidt naar de luchtwegen. Deze klachten worden veroorzaakt door een overgevoelige reactie van de bronchiën op allergenen zoals pollen. Dit resulteert in een ontstekingsreactie in de luchtwegen, waarbij histamine en andere stoffen de luchtwegwand doen zwellen en de spiertjes rondom de luchtwegen laten samentrekken. Hierdoor vernauwen de luchtwegen, wat leidt tot ademhalingsproblemen. Astmatische klachten bij hooikoorts kunnen zich uiten in kortademigheid, een piepende ademhaling, een drukkend gevoel op de borst en aanhoudend hoesten. Deze klachten verergeren vaak bij inspanning, ‘s nachts of wanneer de blootstelling aan pollen hoog is, zoals op warme, winderige dagen.

Hoe ontstaat hooikoorts?

Hooikoorts ontstaat door een overgevoeligheid van het immuunsysteem voor bepaalde allergenen in de lucht, zoals pollen van bomen, grassen of onkruid. Bij mensen met hooikoorts herkent het immuunsysteem deze normaal gesproken onschuldige stoffen als schadelijk en reageert het door histamine en andere chemische stoffen vrij te maken. Dit veroorzaakt de kenmerkende symptomen zoals niezen, een loopneus, jeukende ogen en een verstopte neus.

Hooikoorts is vaak onderdeel van het atopisch syndroom, een erfelijke aanleg waarbij het immuunsysteem van nature gevoeliger is voor allergieën. Mensen met het atopisch syndroom hebben een verhoogde kans op het ontwikkelen van meerdere allergische aandoeningen, zoals:

• Hooikoorts (allergische rhinitis): Allergische reactie op pollen of andere inhalatieallergenen.
• Astma: Chronische ontsteking van de luchtwegen die vaak samenhangt met allergieën.
• Eczeem (atopische dermatitis): Een allergische huidreactie met roodheid, jeuk en schilfers.
• Voedselallergieën: Overgevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen.

Deze aandoeningen kunnen los van elkaar voorkomen, maar worden vaak in combinatie gezien bij mensen met een atopische aanleg. Erfelijkheid speelt een belangrijke rol: als een of beide ouders allergieën hebben, is de kans groter dat een kind het atopisch syndroom ontwikkelt.

De eerste klachten van hooikoorts ontstaan meestal in de kinder- of tienerjaren, maar ze kunnen ook op latere leeftijd beginnen. Blootstelling aan allergenen, genetische aanleg en omgevingsfactoren zoals luchtvervuiling kunnen allemaal bijdragen aan het ontstaan en verergeren van hooikoorts.

Hoe kun je het atopisch syndroom herkennen?

Het atopisch syndroom is een erfelijke aanleg voor allergische aandoeningen zoals hooikoorts, astma, eczeem (atopische dermatitis) en voedselallergieën. Het herkennen van deze aanleg gebeurt vaak op basis van een combinatie van klachten, symptomen en lichamelijke kenmerken. Naast de bekende allergische reacties zijn er ook enkele fysieke kenmerken die kunnen wijzen op het atopisch syndroom. Enkele opvallende kenmerken zijn:

Lichamelijke kenmerken

• Dubbele oogplooi (Dennie-Morgan-lijn): Een extra plooi of lijntje onder de ogen, vaak veroorzaakt door chronische irritatie en jeuk rond de ogen. Dit is een veelvoorkomend kenmerk bij mensen met atopisch eczeem of hooikoorts.
• Droge, schilferige huid: Mensen met een atopische aanleg hebben vaak een droge huid die gevoelig is voor irritaties en eczeem.
• Donkere kringen onder de ogen: Deze kunnen ontstaan door een combinatie van vermoeidheid, jeuk en ontstekingen als gevolg van allergieën.
• Bleke of lichtblauwe verkleuring rond de mond en neus: Dit wordt soms gezien bij kinderen met chronische allergieën of astma en wijst op minder doorbloeding door ontstekingen.
• Eczeem in de knie- en elleboogplooien: Atopisch eczeem komt vaak voor op plekken waar de huid plooit, zoals de ellebogen, knieën, hals en polsen.
• Open mond-ademhaling: Chronische allergieën zoals hooikoorts kunnen leiden tot een verstopte neus, waardoor kinderen en volwassenen vaak door de mond ademen. Dit kan soms ook leiden tot een afwijkende kaakontwikkeling.

Erfelijke aanleg en diagnose

Het atopisch syndroom komt vaak voor bij meerdere familieleden. Als een of beide ouders allergische aandoeningen hebben, is de kans groter dat het kind het syndroom ontwikkelt. Een arts of dermatoloog kan het syndroom herkennen door een combinatie van symptomen, lichamelijk onderzoek en, indien nodig, allergietests.

Hooikoorts maakt vaak deel uit van het atopisch syndroom. Mensen met atopie hebben niet alleen een verhoogd risico op hooikoorts, maar ook op andere allergieën zoals eczeem (atopische dermatitis), astma en voedselallergieën. Deze aanleg wordt deels toegeschreven aan genetische factoren, waaronder mutaties in het filaggrine-gen. Dit gen speelt een belangrijke rol bij het vormen van een gezonde huidbarrière. Wanneer het filaggrine-gen niet goed functioneert, kan de huid gevoeliger worden voor irriterende stoffen en allergenen, wat het risico op allergieën vergroot.

Met welke test kunt u bepalen of u hooikoorts heeft?

Om te bepalen of u hooikoorts heeft, kan een arts verschillende allergietesten uitvoeren. Een van de meest gebruikte methoden is de priktest (huidpriktest). Dit is een snelle en relatief eenvoudige manier om te testen of uw immuunsysteem reageert op specifieke allergenen, zoals pollen van bomen, gras of onkruid.

Hoe ziet het testproces voor hooikoorts er precies uit?

Een priktest, ook wel huidpriktest genoemd, is een eenvoudige en veilige manier om te testen of iemand allergisch is voor specifieke stoffen, zoals pollen, huisstofmijt of dierenharen. De test wordt meestal uitgevoerd op de onderarm. Er worden kleine druppeltjes van verschillende allergenen op de huid aangebracht. Naast deze allergenen worden ook twee controle-oplossingen gebruikt: histamine, dat altijd een reactie moet geven om te controleren of de huid normaal reageert, en water of een zoutoplossing, dat geen reactie mag geven om niet-allergische irritatie uit te sluiten.

Na het aanbrengen van de druppels maakt de assistent met een klein, steriel lancet oppervlakkige prikjes door de druppels heen. Deze prikjes zijn heel ondiep en nauwelijks pijnlijk. Het voelt vaak aan als een lichte kriebel of een klein tikje.

Na het prikken wordt de huid 15 minuten met rust gelaten. U mag dan in de wachtkamer plaatsnemen. Gedurende deze tijd kan het immuunsysteem reageren op de allergenen. De arts of polikliniekmedewerker beoordeelt vervolgens of er een reactie is opgetreden. Een positieve reactie wordt zichtbaar als roodheid, zwelling en een bultje, ook wel kwaddel genoemd, op de plek waar het allergeen is aangebracht. Soms kan er lichte jeuk optreden. Hoe groter de kwaddel, hoe sterker de reactie. Bij een negatieve reactie blijft de huid rustig zonder roodheid of zwelling. De histamineplek moet een duidelijke reactie laten zien om de test te valideren, terwijl de plek met water of zoutoplossing geen reactie mag vertonen.

Na de test bespreekt de arts direct de resultaten. Wanneer er een allergie wordt vastgesteld voor stoffen zoals graspollen, boompollen of huisstofmijt, kunnen deze bevindingen worden gebruikt om een behandelplan op te stellen. Dit kan bestaan uit adviezen om allergenen te vermijden, medicatie zoals antihistaminica of neussprays, of immunotherapie bij zwaardere gevallen. De priktest is veilig en wordt goed verdragen. Zelfs bij een positieve reactie verdwijnt de roodheid en zwelling meestal binnen enkele uren, waardoor deze test geschikt is voor zowel volwassenen als kinderen.

Behandelingsmogelijkheden tegen hooikoorts

Hooikoorts, of allergische rhinitis, kan op verschillende manieren behandeld worden. De richtlijnen van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (NVDV) bieden een gestructureerd kader voor de behandeling, afhankelijk van de ernst van de klachten.

Niet-medicamenteuze behandeling

Een belangrijke eerste stap bij hooikoorts is het beperken van blootstelling aan pollen. Dit kan onder andere door:

• Tijdens het pollenseizoen ramen en deuren zoveel mogelijk gesloten te houden.
• Een zonnebril te dragen buitenshuis om de ogen te beschermen tegen pollen.
• Kleding en wasgoed binnenshuis te drogen om contact met pollen te minimaliseren.
• Polleninformatie en weersverwachtingen te volgen via bijvoorbeeld apps of websites, zodat activiteiten buitenshuis op gunstige momenten gepland kunnen worden.
• Eventueel kunt u een pollenfilter aanschaffen.

Medicamenteuze behandeling

Bij hooikoorts kunnen medicijnen helpen om symptomen zoals niezen, een verstopte neus, jeuk en tranende ogen te verlichten. De behandeling is afhankelijk van de frequentie en ernst van de klachten.

• Bij milde klachten die alleen af en toe optreden, wordt een antihistaminicum aanbevolen. Dit kan oraal worden ingenomen (bijvoorbeeld cetirizine of loratadine) of als neusspray worden gebruikt. Deze medicijnen werken snel en zijn geschikt voor kortdurend gebruik.
• Bij klachten die vaker voorkomen, kan een corticosteroïdneusspray zoals fluticason of budesonide worden gebruikt. Deze sprays verminderen ontstekingen in de neusholtes en werken het best bij dagelijks gebruik gedurende langere tijd. Antihistaminica kunnen eventueel worden gecombineerd met een corticosteroïdneusspray als de klachten aanhouden.
• Bij ernstige klachten wordt een combinatie van een corticosteroïdneusspray en een oraal antihistaminicum aanbevolen. Bij onvoldoende effect kan de dosering van de corticosteroïdneusspray worden verhoogd. Oogdruppels met antihistaminica kunnen worden toegevoegd bij specifieke oogklachten.

Immunotherapie

Als medicatie onvoldoende effect heeft en de klachten ernstig blijven, kan immunotherapie overwogen worden. Deze behandeling, uitgevoerd door een allergoloog, bestaat uit het toedienen van allergenen via injecties of sublinguale druppels/tabletten om de gevoeligheid van het immuunsysteem te verminderen. De resultaten van immunotherapie verschillen per persoon. Voor sommige mensen leidt de behandeling tot volledige klachtenvrijheid, terwijl anderen een duidelijke vermindering van hun klachten ervaren. Er is echter ook een groep waarbij de behandeling minder effect heeft en de klachten grotendeels blijven bestaan.

Soorten hooikoorts

Hooikoorts, ook wel allergische rhinitis genoemd, wordt veroorzaakt door een overgevoeligheid voor allergenen in de lucht, zoals pollen. Hoewel de term “hooikoorts” vaak als algemene benaming wordt gebruikt, kunnen de klachten en de veroorzakende allergenen variëren. Er zijn verschillende soorten hooikoorts, gebaseerd op het type pollen waarvoor iemand allergisch is en de periode waarin de klachten optreden.

• Boompollenallergie (voorjaar):
  Mensen met een allergie voor boompollen krijgen klachten in het vroege voorjaar (maart tot mei). Vaak zijn berken, elzen, hazelaars en populieren de boosdoeners. Deze vorm van hooikoorts komt veel voor in Nederland en begint vaak vroeg in het seizoen.
• Graspollenallergie (zomer):
  Graspollen veroorzaken de meeste hooikoortsklachten en komen vooral voor in de periode mei tot augustus. Omdat gras in Nederland veel voorkomt, zijn mensen met een graspollenallergie langdurig blootgesteld aan deze allergenen.
• Onkruidpollenallergie (nazomer):
  Allergie voor onkruidpollen, zoals ambrosia, bijvoet en weegbree, treedt op in de late zomer en vroege herfst (juli tot september). Deze vorm is minder frequent, maar kan bij sommige mensen ernstige klachten veroorzaken.

Kruisreacties bij hooikoorts

Bij hooikoorts reageert het immuunsysteem niet alleen op pollen, maar soms ook op voedingsmiddelen met vergelijkbare eiwitten. Dit heet een kruisreactie. Een bekende vorm hiervan is het berkenpollen syndroom, maar ook andere pollen kunnen kruisreacties veroorzaken.

Wat is een kruisreactie?
Een kruisreactie ontstaat wanneer het immuunsysteem geen onderscheid maakt tussen pollenallergenen en vergelijkbare eiwitten in voedingsmiddelen. Dit leidt vaak tot klachten zoals jeuk, tintelingen of zwelling in de mond en keel na het eten van rauw fruit, groenten of noten. Deze symptomen worden oraal allergie syndroom (OAS) genoemd.

Het berkenpollen syndroom
Bij een allergie voor berkenpollen kan het immuunsysteem ook reageren op bijvoorbeeld appel, perzik, peer, wortel, hazelnoot of amandel. De klachten zijn meestal mild, maar in zeldzame gevallen kan een ernstige reactie zoals zwelling van de luchtwegen optreden.

Andere kruisreacties

• Graspollenallergie: Kan leiden tot klachten bij meloen, tomaat en sinaasappel.
• Onkruidpollenallergie: Kan leiden tot klachten bij selderij, peterselie, kruiden (kamille) en specerijen (peper, koriander).

Artikel geschreven door: Jamy van den Brink (Huidtherapeut)

Gecontroleerd door: Folkert Blok (Dermatoloog)

Datum publicatie: 29 november 2024

Datum laatste wijziging: 29 november 2024