Voedselallergie

Voedselallergie, wat is het het precies?
Een voedselallergie is een abnormale reactie van het immuunsysteem op bepaalde stoffen in voedsel, meestal eiwitten. Normaal gesproken herkent het immuunsysteem deze stoffen als onschadelijk, maar bij een voedselallergie ziet het lichaam ze ten onrechte als een bedreiging. Dit kan leiden tot het vrijkomen van chemische stoffen zoals histamine, wat allergische klachten veroorzaakt.

Wat vindt u hier over een contactallergie?

Op deze pagina vindt u onder andere;

• Symptomen die horen bij voedselallergie
• Hoe ontstaat een voedselallergie?
• Hoe verloopt de testprocedure?
• Welke behandelingsmogelijkheden zijn er?
• Soorten voedselallergieën
• Hoe kunt u een afspraak maken?

Symptomen die horen bij een voedselallergie

Voedselallergieën kunnen een breed scala aan klachten veroorzaken, afhankelijk van de ernst en het type reactie. De symptomen worden ingedeeld in directe en indirecte reacties, die invloed hebben op de diagnostische aanpak.

Directe reacties

Deze reacties ontstaan vaak binnen enkele minuten tot twee uur na blootstelling aan een allergeen.

• Jeuk
• Galbulten
• Zwelling (angio-oedeem)
• Ademhalingsklachten
• Braken
• Anafylaxie

Indirecte reacties

Deze treden pas na enkele uren tot dagen op. Ze komen vaak voor bij niet-IgE-gemedieerde allergieën, zoals koemelkallergie bij zuigelingen of coeliakie.

• Chronische diarree
• Verstopping
• Eczeem
• Groeivertraging bij kinderen.

Jeuk

Jeuk is een veelvoorkomend symptoom bij een voedselallergie en kan op verschillende plekken in het lichaam optreden. Het ontstaat meestal kort na het eten van het allergene voedsel. Vaak begint het met een kriebelend of branderig gevoel in de mond of keel, maar het kan zich ook uitbreiden naar de huid in de vorm van netelroos (urticaria). Jeuk kan variëren van mild en irritant tot intens en slopend, afhankelijk van de ernst van de allergische reactie. De oorzaak van jeuk bij een voedselallergie ligt in een overactieve reactie van het immuunsysteem. Wanneer het lichaam een bepaald voedingsmiddel als schadelijk beschouwt, komt histamine vrij. Dit stofje speelt een grote rol bij het veroorzaken van jeuk en andere allergische symptomen.

Galbulten

Galbulten, ook wel urticaria genoemd, zijn jeukende, verheven rode of huidkleurige plekken die plotseling op de huid kunnen verschijnen. Ze ontstaan vaak als reactie op een allergische prikkel, zoals bepaalde voedingsmiddelen, insectenbeten, medicijnen of blootstelling aan allergenen in de omgeving. De jeuk die met galbulten gepaard gaat, kan intens zijn en varieert van mild irriterend tot bijna ondraaglijk.De oorzaak van galbulten ligt in de vrijgave van histamine door het immuunsysteem. Dit gebeurt wanneer het lichaam een allergische reactie vertoont. Histamine zorgt ervoor dat de bloedvaten in de huid verwijden, wat leidt tot zwelling, roodheid en de karakteristieke jeuk. Galbulten kunnen op één plek blijven of zich over het hele lichaam verspreiden, en ze verdwijnen vaak binnen enkele uren tot dagen.

Zwelling (angio-oedeem)

Angio-oedeem is een zwelling die diep in de huid of slijmvliezen ontstaat en vaak gepaard gaat met een allergische reactie. Het is een ernstiger variant van galbulten, waarbij de zwelling zich vooral voordoet rond de ogen, lippen, tong, keel of soms de handen en voeten. In tegenstelling tot galbulten, is angio-oedeem meestal minder jeukend maar kan het wel pijnlijk of onaangenaam aanvoelen. De zwelling wordt veroorzaakt door een verhoogde doorlaatbaarheid van de bloedvaten in het diepere huidweefsel, vaak als gevolg van de vrijgave van histamine of andere stoffen door het immuunsysteem. Dit kan worden uitgelokt door allergenen zoals voedsel (bijvoorbeeld noten of schaaldieren), medicijnen, insectensteken, of zelfs druk op de huid en stress.
Angio-oedeem kan in sommige gevallen gepaard gaan met ernstige symptomen, zoals ademhalingsmoeilijkheden als de zwelling de keel of luchtwegen bereikt. Dit wordt beschouwd als een medisch noodgeval, en onmiddellijke behandeling met adrenaline (epinefrine) kan levensreddend zijn.

Ademhalingsklachten

Ademhalingsklachten kunnen een alarmerend symptoom zijn van een allergische reactie. Ze variëren van lichte benauwdheid tot ernstige ademnood en kunnen zich uiten in verschillende vormen, zoals piepende ademhaling, kortademigheid, druk op de borst of zelfs het gevoel dat de keel dichtzit. Deze klachten worden vaak veroorzaakt door zwelling van de luchtwegen (larynx of bronchiën) en een verhoogde slijmproductie als gevolg van een allergische prikkel. De oorzaak van ademhalingsklachten bij allergieën ligt in een overactieve reactie van het immuunsysteem. Hierbij worden stoffen zoals histamine vrijgegeven, wat leidt tot ontsteking en vernauwing van de luchtwegen. Bij mensen met astma kunnen allergieën een aanval uitlokken of bestaande klachten verergeren.

Braken

Braken is een veelvoorkomende reactie bij allergieën, vooral voedselallergieën, en ontstaat meestal kort na blootstelling aan een allergene stof. Het is een manier van het lichaam om het ‘gevaarlijke’ voedsel uit het spijsverteringskanaal te verwijderen. Hoewel braken op zichzelf vaak niet ernstig is, kan het een signaal zijn van een onderliggende allergische reactie die andere systemen in het lichaam aantast.

Anafylaxie

Anafylaxie is een ernstige, vaak levensbedreigende allergische reactie die snel opkomt en het hele lichaam kan beïnvloeden. Het wordt veroorzaakt door blootstelling aan een allergeen, zoals voedsel (bijvoorbeeld noten of schaaldieren), insectensteken, medicijnen of latex. Deze reactie vereist onmiddellijke medische behandeling om ernstige complicaties of zelfs overlijden te voorkomen.
De symptomen van anafylaxie ontstaan meestal binnen enkele minuten tot een uur na blootstelling aan het allergeen. Veelvoorkomende tekenen zijn ademhalingsproblemen, zoals piepende ademhaling of een gevoel van benauwdheid in de keel, zwelling van het gezicht, de lippen, tong of keel (angio-oedeem), huidreacties zoals jeuk, galbulten of roodheid, misselijkheid, braken, diarree en buikpijn. Ook kan er sprake zijn van lage bloeddruk, wat kan leiden tot duizeligheid, flauwvallen of een shocktoestand. Bij anafylaxie is snelheid cruciaal. Adrenaline (epinefrine) is de eerste en belangrijkste behandeling en wordt toegediend via een autoinjector, zoals een EpiPen.

Chronische diarree

Chronische diarree kan een belangrijke aanwijzing zijn voor een voedselallergie, vooral wanneer de klachten direct of enkele uren na het eten van bepaalde voedingsmiddelen optreden. Bij een voedselallergie reageert het immuunsysteem overdreven op onschuldige eiwitten in voedsel, wat een ontstekingsreactie veroorzaakt. Dit kan leiden tot een aanhoudende verstoring van de spijsvertering, met diarree als gevolg. Veelvoorkomende allergenen die chronische diarree kunnen uitlokken, zijn melk, soja, noten, eieren en glutenbevattende granen. De diarree ontstaat doordat de ontstekingsreactie in de darmen het vermogen van het spijsverteringsstelsel om voedingsstoffen op te nemen verstoort. Dit kan gepaard gaan met symptomen zoals buikpijn, krampen, een opgeblazen gevoel en soms ook misselijkheid of braken. Bij jonge kinderen kan een voedselallergie die diarree veroorzaakt ook leiden tot groeivertraging, omdat essentiële voedingsstoffen niet goed worden opgenomen.

Verstopping

Verstopping, ook wel obstipatie genoemd, kan een minder bekende maar veelvoorkomende reactie zijn op een voedselallergie, vooral bij jonge kinderen. Bij een voedselallergie reageert het immuunsysteem op bepaalde eiwitten in voedsel alsof deze schadelijk zijn. Deze reactie kan ontstekingen in de darmen veroorzaken, wat leidt tot een verstoorde spijsvertering en vertraagde stoelgang. Veelvoorkomende allergenen die verstopping kunnen veroorzaken zijn melk, soja, eieren en tarwe. Bij kinderen met een koemelkeiwitallergie is chronische verstopping een van de meest voorkomende symptomen. Dit komt doordat de ontstekingsreactie in de darmen de normale bewegingen van de darmwand belemmert, wat leidt tot harde, droge ontlasting die moeilijk uit te scheiden is. Verstopping kan gepaard gaan met buikpijn, een opgeblazen gevoel en soms zelfs overloopdiarree, waarbij kleine hoeveelheden dunne ontlasting langs de blokkade lekken.

Eczeem

Eczeem is een chronische huidaandoening die gekenmerkt wordt door jeuk, roodheid en een droge, geïrriteerde huid. Bij sommige mensen, vooral jonge kinderen, kan eczeem verergeren door een voedselallergie. Hoewel voedselallergieën niet altijd de oorzaak zijn van eczeem, kunnen ze de symptomen wel aanzienlijk beïnvloeden, vooral bij baby’s en peuters met matig tot ernstig eczeem. Veelvoorkomende allergenen die eczeem kunnen uitlokken of verergeren, zijn melk, eieren, pinda’s, soja en tarwe. De link tussen voedselallergie en eczeem ligt in een overactief immuunsysteem. Wanneer het lichaam reageert op een allergeen, veroorzaakt dit een ontstekingsreactie die niet alleen inwendige symptomen kan geven, maar ook de huid kan aantasten. Dit kan leiden tot een opvlamming van eczeem, met intensere jeuk, grotere rode plekken en soms nattende of geïnfecteerde huiduitslag.

Groeivertraging bij kinderen

Failure to thrive (FTT), of groeifalen, is een term die wordt gebruikt om een onvoldoende fysieke groei en gewichtstoename bij jonge kinderen te beschrijven. Dit kan een gevolg zijn van verschillende medische of omgevingsfactoren, waaronder voedselallergieën. Bij kinderen met FTT veroorzaakt door een voedselallergie, reageert het lichaam negatief op bepaalde voedingsmiddelen, wat leidt tot een verminderde voedingsopname en energiebalans. Voedselallergieën kunnen symptomen veroorzaken zoals chronische diarree, braken, buikpijn, of een verstoorde eetlust, waardoor kinderen moeite hebben om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen. Deze symptomen kunnen bijdragen aan een tekort aan calorieën, eiwitten en andere essentiële voedingsstoffen, wat leidt tot onvoldoende groei in lengte en gewicht. Koemelkeiwitallergie is een van de meest voorkomende oorzaken van FTT bij jonge kinderen.

Hoe ontstaat een voedselallergie?

Een voedselallergie is een abnormale reactie van het immuunsysteem op specifieke eiwitten in voedsel. Dit kan leiden tot:

• IgE-gemedieerde allergieën: Directe reacties veroorzaakt door antistoffen.
• Niet-IgE-gemedieerde allergieën: Indirecte reacties waarbij andere immuunmechanismen betrokken zijn.

Invloed op testen

Bij IgE-gemedieerde allergieën zijn huidpriktesten en bloedonderzoek naar specifiek IgE nuttig. Bij niet-IgE-gemedieerde allergieën, zoals coeliakie, zijn histologische onderzoeken of genetische tests vaak nodig.

Hoe verloopt de testprocedure?

De diagnose van voedselallergieën vraagt om een zorgvuldige aanpak, afgestemd op het type reactie en de specifieke klachten van de patiënt. Volgens de richtlijnen is het niet altijd nodig om een volledige reeks testen te ondergaan. Bij directe reacties, zoals acute huidklachten of ademhalingsproblemen, kan een huidpriktest of een bloedtest naar specifiek IgE worden ingezet. Deze methoden zijn snel en kunnen sensibilisatie vaststellen. Echter, een positieve uitslag betekent niet altijd dat er daadwerkelijk een allergie is; deze moet worden gecombineerd met het klachtenpatroon van de patiënt om overdiagnose te voorkomen.

Bij indirecte reacties, zoals bij zuigelingen met chronische diarree of groeivertraging, zijn huidpriktesten en IgE-bloedonderzoek vaak minder betrouwbaar. In deze gevallen wordt vaak gekozen voor een eliminatiedieet, waarbij het verdachte voedingsmiddel tijdelijk wordt weggelaten en daarna onder gecontroleerde omstandigheden weer wordt geïntroduceerd. Dit kan een waardevol hulpmiddel zijn om de oorzaak van de klachten te achterhalen.

Provocatietesten, die als de gouden standaard worden beschouwd voor het bevestigen van een allergie, worden steeds minder vaak toegepast. Uit de richtlijnen blijkt dat provocatie niet altijd nodig is wanneer de diagnose al duidelijk is op basis van de anamnese en andere testresultaten. Het vermijden van provocatie is niet alleen patiëntvriendelijker, maar verkleint ook het risico op ernstige allergische reacties. Bij twijfel of bij afwezigheid van duidelijke resultaten kan een provocatietest worden overwogen, maar alleen in een veilige medische omgeving.

De diagnostische aanpak is dus altijd maatwerk. Door de richtlijnen te volgen, wordt onnodige diagnostiek en behandeling voorkomen en krijgt de patiënt een behandeling die aansluit bij de ernst en het type allergie.

Welke behandelingsmogelijkheden zijn er?

• Vermijden van allergenen: Het vermijden van het allergeen vormt de basis van de behandeling. Dit betekent dat voedingsmiddelen met het allergeen volledig uit het dieet worden verwijderd. Het lezen van etiketten is essentieel om verborgen allergenen te herkennen, en bij bewerkte producten is extra alertheid geboden vanwege het risico op kruisbesmetting.
• Medicatie: Medicatie speelt een belangrijke rol bij het beheersen van allergische reacties. Voor patiënten met risico op anafylaxie is een adrenaline-auto-injector, zoals een EpiPen, onmisbaar. Deze moet altijd beschikbaar zijn, en patiënten krijgen instructies over het juiste gebruik ervan in noodgevallen. Voor mildere klachten, zoals jeuk, huiduitslag of lichte zwellingen, kunnen antihistaminica worden voorgeschreven. Deze medicijnen helpen om de symptomen te verminderen door het blokkeren van histamine.
• Voedingstherapie: Bij indirecte allergieën, zoals koemelkallergie, wordt vaak hypoallergene of aminozuurmelk gebruikt, vooral bij jonge kinderen. Daarnaast is begeleiding door een gespecialiseerde diëtist belangrijk voor patiënten met uitgebreide voedingsrestricties. Een diëtist helpt bij het opstellen van een veilig, volwaardig dieet dat past bij de behoeften van de patiënt en voorkomt tekorten aan voedingsstoffen.

Deze behandelmethoden worden afgestemd op de individuele situatie van de patiënt, met als doel een veilige en volwaardige deelname aan het dagelijks leven mogelijk te maken.

Soorten voedselallergieën

De meest voorkomende voedingsmiddelen die allergische reacties veroorzaken, zijn:

• Pinda’s: Een van de meest voorkomende en vaak levenslange allergieën, die ernstige reacties zoals anafylaxie kan veroorzaken.
• Noten: Zoals hazelnoten, walnoten, amandelen en cashewnoten. Vaak geassocieerd met kruisreacties met pinda’s.
• Koemelk: Vooral bij jonge kinderen een veelvoorkomende allergie, die in veel gevallen wordt ontgroeid.
• Eieren: Komt vaak voor bij kinderen, met name een allergie voor het eiwit in de dooier of het wit.
• Soja: Een veelgebruikte vervanger in voedingsmiddelen, wat een uitdaging kan zijn voor mensen met deze allergie.
• Tarwe: Vooral relevant bij jonge kinderen; het onderscheid met coeliakie is hierbij belangrijk.
• Vis: Vaak pas op volwassen leeftijd ontwikkeld en in sommige gevallen levenslang aanwezig.
• Schaal- en schelpdieren: Zoals garnalen, krab, mosselen en oesters. Deze allergie komt meestal niet voor bij kinderen.
• Gluten: Veroorzaakt coeliakie, een auto-immuunziekte die levenslange vermijding van gluten vereist.

Artikel geschreven door: Jamy van den Brink (Huidtherapeut)

Gecontroleerd door: Folkert Blok (Dermatoloog)

Datum publicatie: 2 augustus 2024

Datum laatste wijziging: 25 november 2024