Systemische contactdermatitis voor nikkel: een onderbelichte allergische reactie

Inleiding

Een contactallergie is een veelvoorkomende aandoening waarbij het immuunsysteem overgevoelig reageert op specifieke allergenen. Ongeveer 20% van de bevolking ontwikkelt op enig moment in het leven een allergische contactdermatitis door blootstelling aan een of meerdere allergenen (Thyssen et al., 2007). Een bijzondere vorm van contactallergie is systemische contactdermatitis (SCD), waarbij een systemische blootstelling aan het allergeen – bijvoorbeeld via voeding, medicijnen of keukengerei – leidt tot een allergische reactie. Dit fenomeen is met name goed beschreven bij nikkelallergie, maar kan ook door andere allergenen worden veroorzaakt (Cazzaniga et al., 2016).

Wat is systemische contactdermatitis (SCD)?

SCD is een allergische reactie die optreedt wanneer een allergeen niet alleen via direct huidcontact wordt opgenomen, maar ook systemisch, bijvoorbeeld via voeding, inademing of intraveneuze toediening. De symptomen kunnen variëren van eczeemachtige huiduitslag tot systemische klachten zoals maag-darmproblemen, vermoeidheid en zelfs neurologische symptomen (Cabrera-Chérrez et al., 2022).

Nikkelallergie en Systemic Nickel Allergy Syndrome (SNAS)

Een van de meest bekende vormen van SCD is het Systemic Nickel Allergy Syndrome (SNAS). Dit syndroom wordt gekenmerkt door huidklachten en extracutane symptomen zoals maag-darmklachten, misselijkheid en hoofdpijn na inname van nikkelrijk voedsel (Di Gioacchino et al., 2014). Epidemiologische gegevens over de prevalentie van SCD in de algemene bevolking ontbreken, maar schattingen suggereren dat 1% van de nikkelallergische patiënten reageert op normale nikkelblootstelling via voeding (0,22–0,35 mg nikkel per dag) en 10% op een dieet met nikkelrijk voedsel (0,55–1,33 mg per dag) (Cabrera-Chérrez et al., 2022).

Nikkel in voeding en keukengerei

Nikkel is een veelvoorkomend metaal dat aanwezig is in een breed scala aan voedingsmiddelen en keukengerei (Sunderman, 1989; Sharma et al., 2007).

Voedingsmiddelen rijk aan nikkel

• Chocolade en cacao: pure chocolade (hoogste concentratie), melkchocolade, cacaopoeder en cacao-gebaseerde voedingsmiddelen (chocoladerepen, chocolademelk, cacao-desserts).
• Noten en zaden: cashewnoten (zeer hoog nikkelgehalte), amandelen, hazelnoten, walnoten, pinda’s en pindakaas, zonnebloempitten, lijnzaad en chiazaad.
• Granen en volkorenproducten: haver en havermout, volkoren brood, volkoren pasta, roggebrood, muesli en granenmixen, tarwezemelen, rijst (vooral zilvervliesrijst) en quinoa.
• Peulvruchten: linzen, kikkererwten, sojabonen en sojaproducten (tofu, sojamelk, sojasaus), witte en rode bonen, erwten en lupinen.
• Groenten: spinazie, sla (vooral rucola), boerenkool, snijbiet, asperges, spruitjes, ui, prei en paddenstoelen.
• Dranken: Koffie (zowel filter- als oploskoffie, thee (zwarte en groene thee), sojamelk, cacao-dranken, bier en wijn (vooral rode wijn).
• Conserven en ingeblikte voedingsmiddelen: ingeblikte groenten (zoals bonen, tomaten, erwten), ingeblikt fruit, ingeblikte vis (zoals tonijn, sardines, makreel), ingeblikte vleeswaren (zoals corned beef).
• Vis en zeevruchten: tonijn, makreel, mosselen, garnalen en oesters
• Vleesvervangers en plantaardige eiwitten: tofu, seitan, tempeh en plantaardige burgers (vooral op basis van soja of erwten).
• Fruit: perziken, bananen, ananas, frambozen en peren
• Overige voedingsmiddelen: instantsoepen en instantnoedels, fastfood (veel kant-en-klare producten bevatten nikkel), voedingssupplementen (sommige bevatten hoge concentraties nikkel) en gedroogd fruit (zoals vijgen en rozijnen).

Bronnen: Pereira et al. (2020), Babaahmadifooladi et al. (2021), Harasim & Filipek (2015), Cubadda et al. (2020), EFSA (2020), Onianwa et al. (2000), Sharma (2013) en Onianwa et al. (2000). 

Nikkel in keukengerei

Roestvrijstalen pannen en kookgerei kunnen bijdragen aan de nikkelopname, vooral wanneer zure voedingsmiddelen zoals tomatensaus of citrusvruchten in deze pannen worden bereid. Het gebruik van geëmailleerde of glazen pannen kan een veiligere keuze zijn voor mensen met SNAS (Sharma et al., 2007).

Diagnose en Behandeling van SCD

Diagnose

De diagnose wordt meestal gesteld op basis van:

• Klinische presentatie en symptomen.
• Patchtesten om contactallergie vast te stellen.
• Eliminatie-provocatieonderzoeken met verdachte voedingsmiddelen (Cabrera-Chérrez et al., 2022).

Behandeling

• Dieetmaatregelen: Patiënten met SNAS wordt aangeraden om een nikkelarm dieet te volgen. Dit kan een aanzienlijke verbetering van de klachten opleveren, maar is soms lastig vol te houden vanwege de vele voedingsmiddelen die nikkel bevatten.
• Vermijden van nikkel in keukengerei: Overstappen op glazen, keramische of geëmailleerde kookgerei helpt om onnodige blootstelling te verminderen.
• Medicatie: In sommige gevallen kan antihistaminica of corticosteroïden verlichting bieden bij ernstige klachten (Di Gioacchino et al., 2014).

Conclusie

Systemische contactdermatitis is een complex en onderbelicht fenomeen dat zowel dermatologische als systemische klachten kan veroorzaken. Hoewel SCD het best gedocumenteerd is bij nikkelallergie, zijn andere allergenen mogelijk ook betrokken. Meer onderzoek en bewustwording onder zorgprofessionals zijn nodig om deze aandoening beter te herkennen en te behandelen. Patiënten met nikkelallergie dienen niet alleen hun voeding, maar ook het gebruik van metalen kookgerei kritisch te evalueren om blootstelling zoveel mogelijk te beperken.

Tegelijkertijd is het belangrijk om te benadrukken dat niet iedereen met onbegrepen maag- of darmklachten automatisch aan systemische contactdermatitis lijdt. Er kunnen veel andere oorzaken zijn, zoals voedingsintoleranties of stress. Een specialist zal alleen overgaan tot verder onderzoek als er duidelijke aanwijzingen zijn dat een allergische reactie op systemisch opgenomen nikkel een rol speelt. Onnodige zorgen zijn daarom niet nodig.

Literatuurlijst

Cabrera-Chérrez, F. O., et al. (2022). Systemic contact dermatitis: An overview of the current knowledge. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 150(4), 782-794. https://doi.org/10.1016/j.jaci.2022.05.014

Cazzaniga, S., et al. (2016). Contact allergy and systemic contact dermatitis: An update. Current Allergy and Asthma Reports, 16(12), 81. https://doi.org/10.1007/s11882-016-0662-1

Di Gioacchino, M., et al. (2014). Systemic nickel allergy syndrome: Epidemiology and immunological mechanisms. Journal of Investigational Allergology and Clinical Immunology, 24(4), 183-191. https://doi.org/10.18176/jiaci.0164

Sharma, A., Ghosh, S., & Ahlawat, A. (2007). Nickel in dietary items and its role in allergic reactions. Indian Journal of Dermatology, Venereology, and Leprology, 73(5), 307-312.

Sunderman, F. W. (1989). Nickel in the human environment. International Agency for Research on Cancer (IARC) Monographs, 49, 257-289.

Thyssen, J. P., et al. (2007). The epidemiology of contact allergy in the general population. British Journal of Dermatology, 156(3), 568-573. https://doi.org/10.1111/j.1365-2133.2006.07702.x 

Babaahmadifooladi, M., Jacxsens, L., et al. (2021). Chronic dietary exposure to nickel from selected foods consumed in Belgium. Food Additives & Contaminants. DOI

Cubadda, F., Iacoponi, F., Ferraris, F., D’Amato, M., et al. (2020). Dietary exposure of the Italian population to nickel: The national Total Diet Study. Food and Chemical Toxicology. DOI

EFSA Panel on Contaminants in the Food Chain. (2020). Update of the risk assessment of nickel in food and drinking water. EFSA Journal. DOI

Harasim, P., & Filipek, T. (2015). Nickel in the environment. Journal of Elementology. DOI

Onianwa, P. C., Lawal, J. A., Ogunkeye, A. L., & Akanle, O. A. (2000). Cadmium and nickel composition of Nigerian foods. Journal of Food Composition and Analysis. DOI

Pereira, A. M. P. T., Silva, L. J. G., Simões, B. D. F., & Lino, C. M. (2020). Exposure to nickel through commercial premade baby foods: Is there any risk? Journal of Food Composition and Analysis. DOI

Sharma, A. D. (2013). Low nickel diet in dermatology. Indian Journal of Dermatology. DOI