Fotoallergische reactie

Een fotoallergische reactie, wat is het het precies?Een fotoallergische reactie is een overgevoeligheidsreactie van de huid op zonlicht die optreedt nadat een bepaalde stof op of in het lichaam is blootgesteld aan UV-straling. Dit kan gebeuren na het gebruik van bepaalde medicijnen, cosmetica, parfums of zonnebrandmiddelen die reageren met zonlicht en een immuunrespons uitlokken.
Bij een fotoallergische reactie verandert de chemische structuur van de stof onder invloed van UV-straling, waardoor het immuunsysteem de stof als lichaamsvreemd beschouwt en een ontstekingsreactie veroorzaakt. Dit leidt tot jeukende, rode uitslag, zwelling en blaasjes, meestal op huidgebieden die aan de zon zijn blootgesteld, zoals het gezicht, de hals, de handruggen en de armen. In tegenstelling tot een fototoxische reactie, die direct na blootstelling optreedt en vaak beperkt blijft tot het behandelde gebied, kan een fotoallergische reactie uren tot dagen later ontstaan en zich uitbreiden naar niet-blootgestelde delen van de huid.

Wat vindt u hier over een fotoallergische reactie?

Op deze pagina vindt u onder andere;

• Symptomen die horen bij een fotoallergische reactie
• Hoe ontstaat een fotoallergische reactie?
• Hoe verloopt de testprocedure?
• Welke behandelingsmogelijkheden zijn er?
• Fotoallergische reactie vs. fototoxische reactie
• Voorbeelden van fotosensibiliserende stoffen
• Veelgestelde vragen
• Hoe kunt u een afspraak maken?

Symptomen van een fotoallergische reactie

De symptomen van een fotoallergische reactie treden meestal uren tot dagen na blootstelling aan zonlicht op en zijn het gevolg van een immuunreactie op een fotosensibiliserende stof. De belangrijkste symptomen zijn:

• Roodheid
• Jeuk
• Zwelling
• Bultjes
• Blaasjes
• Schilfering
• Verkleuring
• Secundaire infecties
• Algehele malaise

De reactie treedt voornamelijk op op zonblootgestelde plekken, zoals het gezicht, de hals, de handruggen en de onderarmen, maar kan zich in sommige gevallen verspreiden naar bedekte huiddelen. Omdat de symptomen vertraagdoptreden, wordt een fotoallergische reactie soms niet direct herkend als een gevolg van zonlicht.

Roodheid

Roodheid (erytheem) is een van de eerste symptomen van een fotoallergische reactie en ontstaat door een ontstekingsreactie in de huid na blootstelling aan UV-straling. In tegenstelling tot een normale zonnebrand treedt deze roodheid vertraagd op, vaak uren tot dagen later, doordat het immuunsysteem een overgevoeligheidsreactie ontwikkelt op een fotosensibiliserende stof. De roodheid wordt veroorzaakt door vasodilatatie, oftewel de verwijding van bloedvaten, die optreedt als gevolg van de vrijlating van ontstekingsmediatoren zoals histamine, prostaglandines en cytokinen. Deze stoffen worden door immuuncellen zoals mestcellen en macrofagen vrijgegeven in reactie op de zonlicht-geactiveerde stof. Door de verwijding van de bloedvaten neemt de doorbloeding in de huid toe, wat leidt tot een warme, rode en gezwollen huid. Deze roodheid verschijnt meestal op zonblootgestelde delen zoals het gezicht, de hals, de handruggen en de onderarmen en kan gepaard gaan met jeuk, zwelling en een eczeemachtig uiterlijk. Omdat een fotoallergische reactie een immuungemedieerde aandoening is, kan de roodheid zich ook uitbreiden naar niet-blootgestelde huiddelen, wat een belangrijk onderscheid is met een fototoxische reactie. De intensiteit van de roodheid varieert per persoon en per uitlokkende stof. In ernstige gevallen kan de huid dagen tot weken rood blijven, met mogelijke pigmentveranderingen zoals hyperpigmentatie of hypopigmentatie na genezing.

Jeuk

Jeuk is een veelvoorkomend en hinderlijk symptoom bij een fotoallergische reactie en ontstaat door een immuun-gemedieerde ontstekingsreactie in de huid na blootstelling aan UV-straling. In tegenstelling tot een directe zonnebrand verschijnt de jeuk pas uren tot dagen later, doordat het immuunsysteem een vertraagde overgevoeligheidsreactie ontwikkelt op een fotosensibiliserende stof. De jeuk wordt veroorzaakt door ontstekingsmediatoren zoals histamine, prostaglandines en cytokinen, die vrijkomen uit mestcellen en andere immuuncellen. Histamine activeert H1-receptoren in de huidzenuwen, wat leidt tot een intens jeukend gevoel. Tegelijkertijd zorgen prostaglandines en cytokinen voor verhoogde gevoeligheid van zenuwuiteinden, waardoor de jeuk nog heviger wordt. De jeuk treedt vooral op in zonblootgestelde gebieden, zoals het gezicht, de hals en de handruggen, maar kan zich ook verspreiden naar niet-blootgestelde huiddelen. Dit maakt het onderscheid met een fototoxische reactie, waarbij de klachten beperkt blijven tot de direct belichte plekken. Krabben verergert de ontsteking, wat kan leiden tot schilfering, blaasjes, kloven en wondjes, waardoor de huid vatbaarder wordt voor infecties.

Zwelling

Zwelling (oedeem) is een veelvoorkomend symptoom bij een fotoallergische reactie en ontstaat als gevolg van een immuun-gemedieerde ontstekingsreactie op een fotosensibiliserende stof na blootstelling aan UV-straling. In tegenstelling tot een fototoxische reactie, waarbij de huid direct reageert, treedt de zwelling bij een fotoallergische reactie uren tot dagen later op. De zwelling wordt veroorzaakt door ontstekingsmediatoren zoals histamine, prostaglandines en cytokinen, die worden vrijgegeven door mestcellen, macrofagen en T-lymfocyten in de huid. Histamine zorgt voor vasodilatatie(verwijding van bloedvaten) en verhoogt de doorlaatbaarheid van de vaatwanden, waardoor vocht uit de bloedvaten lekt naar het omliggende weefsel. Dit leidt tot zichtbare zwelling en een opgeblazen, gespannen huid, vooral op de blootgestelde delen zoals het gezicht, de hals en de handruggen.

Bultjes

Bij een fotoallergische reactie kunnen kleine, jeukende bultjes ontstaan op de huid na blootstelling aan UV-straling in combinatie met een fotosensibiliserende stof. Deze bultjes, ook wel papels genoemd, verschijnen meestal uren tot dagen na blootstelling en kunnen zich uitbreiden naar zowel zonblootgestelde als niet-blootgestelde delen van de huid. De vorming van bultjes wordt veroorzaakt door een immuunreactie, waarbij T-lymfocyten en macrofagen geactiveerd worden en ontstekingsmediatoren zoals histamine, cytokinen en prostaglandines vrijkomen. Histamine zorgt voor vasodilatatie en verhoogde doorlaatbaarheid van bloedvaten, waardoor kleine ophopingen van ontstekingscellen in de huid ontstaan, wat zich uit in jeukende, rode bultjes. De bultjes zijn vaak rood, verheven en kunnen samenvloeien, wat de huid een ruwe, eczeemachtige uitstraling geeft. Soms ontwikkelen ze zich verder tot blaasjes of vochtige plekken als de ontsteking verergert. De hevige jeuk leidt vaak tot krabben, wat kan resulteren in wondjes, korstvorming en een verhoogd risico op secundaire infecties.

Blaasjes

Bij een fotoallergische reactie kunnen blaasjes ontstaan als gevolg van een immuunreactie op een fotosensibiliserende stof na blootstelling aan UV-straling. Deze met vocht gevulde blaasjes verschijnen meestal uren tot dagen na blootstelling en komen vooral voor op zonblootgestelde huid, zoals het gezicht, de hals, de handruggen en de onderarmen. In tegenstelling tot een fototoxische reactie kunnen de blaasjes zich echter ook uitbreiden naar niet-blootgestelde huiddelen. De vorming van blaasjes wordt veroorzaakt door een verhoogde doorlaatbaarheid van de bloedvaten, als gevolg van ontstekingsmediatoren zoals histamine, prostaglandines en cytokinen. Deze stoffen, vrijgegeven door mestcellen en T-lymfocyten, zorgen voor vasodilatatie en lekkage van vocht naar de bovenste huidlagen. Hierdoor ontstaan kleine vochtophopingen die zich manifesteren als spanning gevulde, doorschijnende blaasjes. De blaasjes kunnen gepaard gaan met hevige jeuk, een branderig gevoel en roodheid. Wanneer ze openbarsten of beschadigd raken door krabben, kunnen ze veranderen in vochtige plekken of korstjes, wat het risico op secundaire infecties verhoogt. Na genezing kunnen pigmentveranderingen optreden, zoals hyperpigmentatie of hypopigmentatie.

Schilfering

Bij een fotoallergische reactie kan de huid na de acute ontstekingsfase gaan schilferen. Dit komt doordat de huidcellen die door de immuunreactie zijn beschadigd, versneld worden afgestoten en vervangen door nieuwe cellen. Schilfering ontstaat meestal enkele dagen na de eerste symptomen, vooral op plekken waar eerder roodheid, blaasjes of zwelling was. De onderliggende oorzaak van schilfering is een ontstekingsreactie, waarbij cytokinen, prostaglandines en histaminevrijkomen. Deze ontstekingsmediatoren verstoren het normale evenwicht van de huid, wat leidt tot snellere celdeling en afschilfering van de bovenste huidlagen. Hierdoor voelt de huid droog, ruw en trekkerig aan, en kunnen er fijne witte of gelige huidschilfers ontstaan.

Verkleuring

Bij een fotoallergische reactie kan de huid na de acute ontstekingsfase een verkleuring vertonen, wat zich kan uiten als hyperpigmentatie (donkere vlekken) of hypopigmentatie (lichtere plekken). Deze pigmentveranderingen ontstaan doordat de immuunreactie en de ontstekingsmediatoren zoals cytokinen, prostaglandines en histamine de activiteit van melanocyten (de pigmentcellen in de huid) beïnvloeden. Hyperpigmentatie treedt op wanneer melanocyten als reactie op de ontsteking meer melanine produceren, wat leidt tot een donkere verkleuring van de huid op de getroffen plekken. Dit gebeurt vooral bij mensen met een donkere huid of bij herhaalde ontstekingen. De donkere vlekken kunnen weken tot maanden aanhouden, zelfs nadat de andere symptomen van de fotoallergische reactie verdwenen zijn. Hypopigmentatie ontstaat wanneer de ontstekingsreactie melanocyten beschadigt of vernietigt, waardoor er op bepaalde plekken minder of geen pigment wordt geproduceerd. Dit kan leiden tot lichtere vlekken op de huid, die vooral opvallen bij mensen met een donkerdere huidskleur. In sommige gevallen kan de pigmentproductie na verloop van tijd herstellen, maar bij ernstige schade kan de verkleuring blijvend zijn.

Secundaire infecties

Bij een fotoallergische reactie is de huid verzwakt door ontsteking, blaasjes en kloven, waardoor de natuurlijke huidbarrière beschadigd raakt. Dit vergroot het risico op secundaire infecties, die ontstaan wanneer bacteriën, virussen of schimmels binnendringen in de beschadigde huid. De ontstekingsmediatoren zoals histamine, cytokinen en prostaglandines zorgen voor vasodilatatie en verhoogde doorlaatbaarheid van de bloedvaten, waardoor het immuunsysteem geactiveerd wordt. Tegelijkertijd kan voortdurende jeuk en krabben kleine wondjes veroorzaken, die een ideale toegangspoort vormen voor ziekteverwekkers. Bacteriële infecties, meestal veroorzaakt door Staphylococcus aureus of Streptococcus pyogenes, kunnen leiden tot pusvorming, korstjes en een toename van roodheid en zwelling. In sommige gevallen kan dit zich ontwikkelen tot impetigo (krentenbaard) of cellulitis, waarbij de infectie zich dieper in de huid uitbreidt. Virale infecties, zoals een heractivering van het herpes simplex-virus, kunnen optreden, vooral als de huid al verzwakt is. Dit kan zich uiten in pijnlijke blaasjes gevuld met helder vocht, die later korstvorming vertonen. Schimmelinfecties kunnen zich voordoen wanneer de huid langdurig vochtig is door blaasjes of nattende plekken. Dit leidt tot schilfering, jeuk en witte randen rond de aangedane huidgebieden.

Algehele malaise

Bij een fotoallergische reactie kunnen naast huidklachten ook algemene ziekteverschijnselen optreden, zoals vermoeidheid, lusteloosheid en een algeheel gevoel van malaise. Dit komt doordat het lichaam niet alleen lokaal op de huid reageert, maar ook een bredere immuunrespons activeert. Veel mensen met een ernstige reactie ervaren extreme vermoeidheid, vaak versterkt door aanhoudende jeuk en slaapproblemen. De constante huidirritatie en het ongemak kunnen het dagelijks functioneren belemmeren en bijdragen aan gevoelens van uitputting. In sommige gevallen kunnen ook hoofdpijn, spierpijn en een licht grieperig gevoeloptreden, vooral als de huidreactie uitgebreid is. Wanneer de huid ernstig ontstoken raakt, kan het lichaam bovendien reageren met koortsachtige symptomen en een verhoogd energieverbruik voor herstel. Dit kan het gevoel van malaise verder versterken. De mate waarin iemand zich ziek voelt, hangt af van de ernst van de huidreactie en de individuele gevoeligheid voor zonlicht en fotosensibiliserende stoffen.

Hoe ontstaat een fotoallergische reactie?

Een fotoallergische reactie ontstaat door een vertraagde immuunreactie op een stof die pas na blootstelling aan UV-straling een allergene werking krijgt. Dit gebeurt in twee fasen: de sensibilisatiefase en de uitvoeringsfase.

1. Sensibilisatiefase: De huid komt in contact met een fotosensibiliserende stof, zoals bepaalde geneesmiddelen, cosmetica, parfums of zonnebrandmiddelen. De stof dringt de huid binnen en is op dat moment nog niet schadelijk. Pas wanneer deze stof onder invloed van UV-straling (UV-A of soms UV-B) een chemische verandering ondergaat, wordt het een lichaamsvreemd molecuul.
2. Immuunrespons: Het immuunsysteem herkent het gewijzigde molecuul als een indringer en activeert T-lymfocyten. Hierdoor ontstaat een immunologisch geheugen, wat betekent dat het lichaam bij een volgende blootstelling sneller en sterker zal reageren.
3. Uitvoeringsfase: Bij een volgende blootstelling aan zowel dezelfde stof als UV-straling, herkent het immuunsysteem de stof direct als schadelijk en start een ontstekingsreactie. Dit leidt tot symptomen zoals roodheid, jeuk, zwelling, bultjes, blaasjes en schilfering, vaak uren tot dagen na blootstelling. In ernstige gevallen kan de reactie zich uitbreiden naar niet-zonblootgestelde huid.

Met welke test kunt u bepalen of u een fotoallergische reactie heeft?

Een fotoallergische reactie kan worden vastgesteld met een fotopatchtest. Hierbij worden mogelijke fotosensibiliserende stoffen op de huid aangebracht, waarna een deel van de plekken wordt blootgesteld aan UV-A-straling. Na 24 tot 48 uur wordt gecontroleerd of er een allergische reactie optreedt. Dit is de meest specifieke test om een fotoallergische reactie aan te tonen.

Behandelingsmogelijkheden tegen een fotoallergische reactie

• Vermijden van de uitlokkende stof: Identificeer en vermijd de fotosensibiliserende stof, zoals bepaalde medicijnen, cosmetica, parfums of zonnebrandmiddelen.
• Zonbescherming: Draag beschermende kleding, een hoed en gebruik een breedspectrum zonnebrandcrème met hoge SPF om verdere blootstelling aan UV-straling te minimaliseren.
• Topische corticosteroïden: Verminderen ontsteking en jeuk bij milde tot matige reacties.
• Orale antihistaminica: Helpen bij het onderdrukken van allergische symptomen zoals jeuk en zwelling.
• Orale corticosteroïden of immunosuppressiva: Worden voorgeschreven bij ernstige of langdurige reacties om de immuunreactie te onderdrukken.
• Hydratatie en huidverzorging: Verzachtende en kalmerende crèmes, zoals die met aloë vera of ureum, helpen de huid te herstellen en verdere irritatie te voorkomen.
• Lichttherapie: In sommige gevallen wordt gecontroleerde blootstelling aan UV-straling toegepast om de huid geleidelijk te laten wennen en overgevoeligheid te verminderen.

Fotoallergische reactie vs. fototoxische reactie

Artikel geschreven door: Jamy van den Brink (Huidtherapeut)

Gecontroleerd door: Folkert Blok (Dermatoloog)

Datum publicatie: 30 januari 2025

Datum laatste wijziging: 30 januari 2025